Мам лун
Мам лун | |
---|---|
Тип | Уна канмуын |
Лун | Россияын арпом медбӧрья вежалунӧ |
![]() |
Мам лун (рочӧн День матери) — уна странаын канму статуса нето традицияӧ пырӧм маммезлӧ кӧсйӧм донтан лун. Иньпӧлӧс мирпасьта лун киння, кӧда порйӧтчӧ быдлаын ӧтік лунӧ — одзтулыс 8 лунӧ, Мам луныс чулӧтьсӧ торья луннэзӧ. Мам лунӧ вежалуналӧны маммезӧс, ыджыт маммезӧс да сьӧктӧм инькаэзӧс.
Чулалӧм кадӧ
Отир историяын уналаын вӧлі мам культ. Сідз Важ Грецияын донтісӧ еннэзлісь мамӧс Реяӧс, Важ Римын кеймисӧ еннэз мамлӧ Кибелалӧ, кельттэз донтісӧ Бриджит нима енӧс[1][2].
Англияын XVII— ХХ сёво одзӧдз Ыджыт видз дырня нёльӧт вежалунӧ порйӧтісӧ Мам вежалун. Сія лунӧ медаліссез лэдзлісӧ уджаліссезнысӧ горттэзаныс, мед нія чулӧтісӧ вежалунсӧ маммезныскӧт[2][3].
Мам донтан лун порйӧтӧм традиция вынсяліс да паськаліс США-ись иньпӧлӧс дорйись активисткаэз уджӧн. 1870 воӧ феминистка Джулия Уорд Хау гижис Мам лун йылісь прокламация, кӧдӧн корис быдӧннысӧ ӧтувтчыны мир понда пессьӧмын. Быд во сія чулӧтліс Бостонын Мам лун. Сідз кыдз Мам луннас феминисткаыс пессис мир понда, донтан луныс эз паськав и сы порйӧтӧм йылісь идеяыс одзлань эз зорам[2].
1907 воӧ Рытвыв Вирджиния Графтон карись велӧтісь Энн Джарвис чулӧтіс Мам лун, кӧда вӧлі сиӧм сы мамлӧ – 1905 воӧ кулӧм США-ын Гражданскӧй война костся активисткалӧ Энн Мария Ривз Джарвислӧ. Во бӧрті Мам лун порйӧтӧм вылӧ ӧксисӧ сюрс мымда морт. Куим во бӧрті Мам лунсӧ чулӧтісӧ быд штатын. Ӧткоста США-кӧт Мам лунсӧ чулӧтісӧ Мексикаын, Канадаын, Китайын, Японияын, Лунвыв Америкаын да Африкаын. Мед паськӧтны Мам лунсӧ мирпасьта 1912 во одзтӧв 12 лунӧ вӧлі аркмӧтӧм Мам лун порйӧтан мирпасьта ассоциация. 1914 воӧ США-лӧн президент Вудро Вильсон сетіс Мам луныслӧ национальнӧй статус, донтан луныс пондіс чулӧтсьыны тулыспом мӧд вежалунӧ. Энн Джарвисыс сэк лэдзис судӧ донтан луныс коммерциализация кузя, но эз вермы[2][4].
Мам лун чулӧтӧмсӧ мукӧдпыр видзисӧ политическӧй моггез тыртӧм понда, быдкодь феминист инициатива понда. Сідз 1968 воӧ Мартин Лютер Кинглӧн-томлӧн инь Коретта Скотт Кинг Мам лунӧ чулӧтіс акция эмтӧм иньпӧлӧс да челядь понда. 1970-ӧт воэз берся феминисткӧй организацияэз видзисӧ Мам лунсӧ социальнӧй ӧткодьӧм понда пессян инструмент туйӧ[3].
Мам лун визир сайын
Мирын абу ӧтласа Мам лун порйӧтан лун, кӧда бы вӧлі бурсьӧтӧм ООН-ӧн нето ЮНЕСКО-ӧн. Мам лунсӧ унажык порйӧтӧны тулыспом мӧд вежалунӧ — США-ын, Канадаын, Австралияын, Украинаын, Эстонияын, Мальтаын, Кипрын, Данияын, Финляндияын, Германияын, Италияын, Турцияын, Японияын, Бельгияын, Бразилияын.
Тулыспом мебӧрья вежалунӧ донтан лунсӧ чулӧтӧны Швецияын да Францияын, медодзза вежалунӧ — ЮАР-ын. Грецияын Мам лунсӧ порйӧтны тулыспом 9 лунӧ. Венгрияын, Испанияын, Португалияын да Литваын — тулыспом медодзза вежалунӧ. Бахрейнын, Гонгконгын, Индияын, Малайзияын, Мексикаын, Оманын, Пакистанын, Катарын, Сауд Аравияын, Сингапурын, ОАЭ-ын да Филиппиныэзын — тулыспом 10 лунӧ.
Норвегияын Мам лунсӧ чулӧтӧны тӧвпом мӧд вежалунӧ. Белоруссияын — аршӧр 14 лунӧ, Грузияын — одзтулыс 3 лунӧ, Египетын — одзтулыс 21 лунӧ.
Мам лун Россияын
Россияын Мам луныс чулӧтсьӧ РФ Президент «Мам лун йылісь» нима 1998 во тӧвшӧр 30 лунсянь Указ сьӧрті арпом медбӧрья вежалунӧ. Мам лунӧ буркывтӧны быдӧс маммезӧс, тодиль буркывтӧны унакагаэза инькаэзӧс да ӧтка маммезӧс[2].
Россияын Мам лун символӧн лыддиссьӧ аканьсин[1].
Мам лунӧ Россияын чулӧтӧны быдкодь мероприяттёэз, конецрттэз да выставкаэз. Берся акцияэз чулӧтсьӧны школаэзын да челядь саддэзын. Россия пасьта чулалӧ «Мам, ме тэнӧ радейта!» нима социальнӧй акция. Мам лун одзын сеталӧны гижӧттэз, кӧдна позьӧ козьнавны маммезлӧ[2].
2022 во гожумпомӧ РФ Президент Владимир Путин аркмӧтіс «Мам-героиня» нима званнё. Сія сетсьӧ инькаэзлӧ, кӧдна чужтісӧ да быдтісӧ 10 да унажык кага. Инькаыслӧ сетьсӧ 1 миллион руб.[1][5]
Интереснӧй факт
XVIII сёвоын Россияын крестьянин Фёдора Васильевлӧн инь (нимыс абу тӧдса) чужтӧм 69 кага. Вайсис сія 27-ись: вӧлісӧ очакагаэз, куим кагаэз да нёль кагаэз. Кагаувья нылӧн кулӧмась 2 кага[6].
Пасйӧттэз
- ↑ 1 2 3 Владислав Шанин День матери в России: История и традиции праздника. Российская газета (2022-11-25). Видзӧтӧм 28 Гожумпом 2023.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 День матери: история и традиции празднования в разных странах. РИА Новости (2012-11-25). Видзӧтӧм 28 Гожумпом 2023.
- ↑ 1 2 День матери: как появился праздник и где его принято отмечать. Рамблер (2016-11-27). Видзӧтӧм 28 Гожумпом 2023.
- ↑ Anneler Günü nasıl, ne zaman ortaya çıktı? Türkiye'de Anneler günü ilk ne zaman kutlandı? İşte Anneler Günü tarihçesi (tr). Hürriyet (2023-05-14). Видзӧтӧм 28 Гожумпом 2023.
- ↑ Путин подписал указ об учреждении звания «Мать-героиня». ТАСС (2022-08-15). Видзӧтӧм 28 Гожумпом 2023.
- ↑ День матери 2023 в России и мире: история и традиции праздника. kp.ru. Видзӧтӧм 28 Гожумпом 2023.